Schuldgevoel naar je ouders: waarom het opkomt als je eindelijk voor jezelf kiest

Laten we beginnen met de definitie van schuldgevoel. Een schuldgevoel is een emotionele reactie die ontstaat wanneer iemand het gevoel heeft iets verkeerd te hebben gedaan of te hebben nagelaten, waardoor een ander of zichzelf schade heeft ondervonden.

Schuldgevoel is het besef of de overtuiging dat men moreel of relationeel tekortgeschoten is, gepaard gaand met gevoelens van spijt, berouw en de wens om het goed te maken.

Schuldgevoel is anders dan schaamte, omdat het zich richt op een specifiek gedrag (“ik heb iets verkeerds gedaan”), in plaats van op de persoon zelf (“ik ben slecht”).

Schuldgevoel psychologisch gezien:

• Schuldgevoel hoort bij het geweten en helpt om sociaal gedrag te reguleren.
• Het kan leiden tot herstelgedrag, zoals excuses aanbieden of iets rechtzetten.
• Gezond schuldgevoel is dus functioneel: het bevordert empathie en verantwoordelijkheid.
• Té veel of chronisch schuldgevoel kan echter disfunctioneel worden en leiden tot schaamte, angst of zelfverwijt.

Waarom voel je je schuldig naar je ouders met psychische problemen?

Veel mensen worstelen met een diep en knagend schuldgevoel wanneer ze grenzen stellen naar hun ouders. Vanuit de hechting zijn we als kind afhankelijk van onze ouders voor liefde, zorg en overleving. Daaruit ontstaat een existentiële loyaliteit: een diep gevoel van verplichting om hen niet teleur te stellen, zie het als een oerloyaliteit. Het voelt al snel alsof je ondankbaar en egoïstisch bent als je een grens stelt of nee zegt. Dit wordt nog moeilijke als je opgroeide met ouders die psychisch kwetsbaar of emotioneel afwezig waren. Het kan dan voelen alsof je hen iets verschrikkelijks aandoet als je ruimte inneemt voor jezelf. Dit komt door de dynamiek die tussen jullie is: je ouders doen constant een emotioneel beroep op je. Het gekke is: vaak weet je rationeel dat je niks verkeerd doet — en tóch voel je je schuldig. Waarom is dat?

Schuldgevoel naar ouders toe, is vaak geen signaal dat je iets fout doet. Het is een signaal dat je een oud patroon aan het doorbreken bent.

Schuldgevoel als signaal van een oud patroon

Het schuldgevoel dat opkomt als je je ouders niet (meer) geeft wat ze vragen — bijvoorbeeld tijd, aandacht, geld of emotionele zorg — is vaak geen signaal dat je iets fout doet. Het is een signaal dat je een oud patroon aan het doorbreken bent.

In gezinnen met ongezonde verhoudingen, waarin je als kind al snel de ouderrol op je neemt (dit wordt parentificatie genoemd), leer je als kind al snel:

• Ik moet sterk zijn.
• Ik moet geven, ook als het ten koste van mij gaat.
• Ik ben verantwoordelijk voor hoe het met anderen gaat.
• Wat ik wil en vind, doet er niet toe.

Je groeit dan op als een zogeheten KOPP-kind (Kind van Ouders met Psychische Problemen), en leert dat jouw waarde vooral zit in passen, pleasen en zorgen.

Wanneer je als volwassene besluit om dat patroon te stoppen — bijvoorbeeld omdat je zelf zwanger bent, of omdat je voelt dat het je uitput — dan schreeuwt dat oude systeem van binnen:
“Mag dit wel? Laat ik iemand nu in de steek?”
Dat is het schuldgevoel. Niet omdat je iets fout doet, maar omdat je voor het eerst iets anders doet.

Schuldgevoel als obstakel bij kiezen voor jezelf

Mensen die moeite hebben met het kiezen voor zichzelf, ervaren vaak snel schuldgevoel zodra ze hun grenzen aangeven. Je zegt een afspraak af, je zegt “nee” op een verzoek, je trekt je even terug — en bam: daar is dat ongemak. Het kan voelen als een schuldgevoel, als schaamte of het is vermomd als angst dat je egoïstisch bent.

Maar schuldgevoel is in veel gevallen niet leidend, zoals een moreel kompas. Het is een emotioneel overlevingsmechanisme. Iets wat je in je kindertijd geleerd hebt. Het zegt: “Pas op, je wijkt af van het bekende.”. En als dat bekende altijd was: zorgen voor de ander, jezelf opofferen, loyaal blijven — dan voelt autonomie en kiezen voor jezelf ineens als verraad.

Schuldgevoel is geen bewijs van fout gedrag

De sleutel is dit besef: Schuldgevoel betekent niet dat je iets fout doet. Het betekent vaak dat je iets nieuws doet. Iets gezonds.

Het is een groeisymptoom. Een teken dat je bezig bent om oude dynamieken te doorbreken — ook als dat gepaard gaat met ongemak, rouw of innerlijke twijfel.
Je hoeft je niet te verantwoorden voor je grenzen. Je mag kiezen voor jezelf, ook als je ouders, en andere gezinsleden, dat niet begrijpen of goedkeuren.

Als je zelf een ouder wordt

Zeker als je zelf moeder of vader wordt, komt deze thematiek vaak naar boven. Dan realiseer je je ineens: “Wat ik zelf heb gemist, wil ik niet doorgeven.” En daar begint iets krachtigs. Je wordt je makkelijker bewust van oude patronen, en hoe je daar mee zou willen omgaan. Bij zwangere vrouwen is deze behoefte aan veiligheid en voorspelbaarheid ook hormonaal gestut. Tijdens de zwangerschap verandert er veel in het lichaam én in het brein.
Door de invloed van hormonen zoals oxytocine, progesteron en cortisol wordt een vrouw gevoeliger voor signalen van (on)veiligheid. Het systeem staat in de stand van beschermen en verbinden — gericht op hechting en zorg. Daarom kunnen zwangeren minder goed tegen spanning of onrust. Ze zoeken vanzelf naar stabiliteit, rust en betrouwbare nabijheid.
Niet uit zwakte, maar omdat hun lichaam en brein zich afstemmen op wat hun baby nodig heeft: veiligheid.

Tot slot

Als je worstelt met schuldgevoel naar je ouders toe, weet dan: je bent niet ondankbaar, kil of egoïstisch. Je bent bezig jezelf te bevrijden van een systeem waarin jij lang te veel hebt gegeven — vaak zonder dat er voldoende steun voor jou was.

Onthoud vooral: 

Je hoeft je niet schuldig te voelen voor het kiezen van je eigen welzijn.
Je mag je vrij voelen. Ook al voelt het eerst ongemakkelijk.